Bu güzel haber bizi birden 130 yıl geriye götürdü. Zira İzmir caddelerinde tramvaylar ilk kez 1 Nisan 1880’de görünür olmuşlardı. İzmir’in ilk tramvay hattı ise Konak ile Punta (Alsancak) arasında işletmeye açılmıştı. Bu süreçte İzmir’de faaliyet gösteren bir diğer önemli hat ise Göztepe ve Konak arasında işleyen tramvaylardı. Bilindiği gibi 19. yüzyıl ortalarına değin bir sayfiye görünümünde olan Göztepe ve Karataş’ın gelişmesi, Mithat Paşa’nın İzmir valiliği döneminde gerçekleşmişti. Göztepe’nin İzmir’de önemli bir yerleşim yeri olarak tercih edilmeye başlanmasıyla birlikte, 1880’li yılların başında açılan Göztepe Caddesi, Konak-Karataş ve Göztepe’yi birbirine bağlamaktaydı. Caddenin işlekliği ve Göztepe’nin yeni bir yerleşim alanı haline gelmeye başlaması, bir süre sonra bu cadde üzerinde tramvay işletilmesi fikrini doğurdu. Bu fırsatı kaçırmak istemeyen ve hemen değerlendirmek isteyen Harenz Kardeşler ve Pierre Giudici, Osmanlı Devleti’ne başvurarak hattın işletme hakkı ve imtiyazını almışlardı.

Bu gelişmeler ışığında, 1885 yılında işletmeye açılan Göztepe tramvayı, başlangıçta tek hat olarak inşa edilmiş, 1906 yılında ise çift hata dönüştürülmüştür. Tramvay günün en erken saatlerinde başladığı seferlerini gece yarısı son seferiyle noktalardı. Rıhtım tramvayları gibi üzeri açık olarak tasarlanan kabinlerde, kadın ve erkekler için oturma bölümleri harem- selamlık olarak düzenlenmişti.

1908 yılına gelindiğinde, Göztepe tramvay hattını işletme yönetimi, aynı zamanda İzmir’in elektriklenmesi işini de üstlenen Belçikalılara geçmişti. Yine aynı tarihlerde Göztepe hattının Narlıdere’ye kadar uzatılması ile ilgili projeye izin çıkmışsa da bu proje gerçekleşememişti. Bununla birlikte hattın uzatılması çalışmaları içerisinde sadece uzunluğu 1 km’yi bulan ve İzmir Belediyesi tarafından yaptırılan Göztepe-Güzelyalı hattı tamamlanabilmişti. Atlı tramvaylar zamanla İzmir halkının kent içi ulaşımda kullandığı en önemli araçlardan birisi olmuştu. İmparatorluğun son yılları ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında da atlı tramvaylar kent içi ulaşımın vazgeçilmez öğeleri oldular. Elektriğin bir enerji birimi olarak yaygınlaşmasıyla birlikte tramvaylar da elektrikli hale gelmiş ve 18 Ekim 1928 tarihinden itibaren Güzelyalı-Konak arasında ilk elektrikli tramvaylar çalışmaya başlamıştı. Atlı tramvaylar İzmir caddelerindeki ömürlerini artık doldurmuşlardı. Nitekim bu gelişmeler doğrultusunda 31 Ekim 1928 tarihinde, atlı tramvaylar kent içerisindeki son seferlerini yaparak kaldırılmıştır.

Cumhuriyet döneminde İzmir’in kentsel gelişiminin hızlanması ile birlikte tramvaylar kent içi ulaşımda artık yetersiz kalıyordu. 1932 yılında kent sokaklarında ilk defa tramvaylarla birlikte otobüsler de görünür oldular. Otobüslerin bir toplu taşım aracı olarak daha modern ve kullanışlı olması nedeniyle İzmir’de ilk defa Konak-Reşadiye arasında işleyen otobüs seferleri düzenlenmişti. Süreç içerisinde halk tarafından tramvayların otobüslere oranla daha yavaş bir ulaşım aracı olduğu değerlendirmeleri yapılmaya başlanmıştı. 1950’lere gelindiğinde, İzmir Belediye Meclisi tramvayların kademeli olarak kaldırılması konusunda sık sık toplantılar yapıyordu. Uzun ve tartışmalı toplantılardan sonra İzmir Belediye Meclisi 19 Şubat 1952 tarihinde tramvayların tamamen kaldırılmasına dair mazbatayı kabul etmiş, 2 yıllık bir geçiş süreci ile birlikte tramvaylar, İzmir caddelerinden kesin olarak 7 Haziran 1954 tarihinde kaldırılmıştır.

İşte sizlere bu hafta sunacağımız belge, Göztepe atlı tramvayına ait bir öğrenci kartı. İzmir Göztepe Tramvayları Anonim Şirketi tarafından verilen ve 184 numara ile düzenlenen karta ek bir ibare daha konulmuş! Yarım Tarifelik Talebe Kartı… Kart;  İzmir Kız Lisesi öğrencilerinden Kokaryalı’da (şimdiki Güzelyalı) ikamet eden Nezahet Mahzar Hanım adına düzenlenmiş. Bu öğrenci kartında kartla ilgili bilgilere şöyle devam edilmiş… “1341  (1925) sene-i tedriyesi Temmuz ayına kadar muvakkaten (geçici olarak) tramvay hattımız üzerinde seyahat etmesine müsaade edilmiştir.” 1340 (1924)  yılında düzenlenen belgede murahhas ve müdür olarak Latin harfleriyle bir imza yer alıyor. Ayrıca kartla ilgili uyarılar da ihmal edilmemiş. Örneğin bu kart şahsidir, kaybedilirse yenisi çıkarılmaz gibi… Bu öğrenci kartının en ilgi çekici yanlarından birisi ise, üzerindeki Nezahet Mahzar Hanım’a ait fotoğraf... 1340 yani 1924’de 13 yaşında olan Nezahet Mahzar Hanım’ın bu vesikalık fotoğrafı; Türkiye’nin 85 yılda nereden nereye geldiğinin de kısa bir özeti aslında…

O tarihlerde henüz Cumhuriyet 2 yaşında! Türkiye monarşik bir imparatorluğun kalıntılarından modern bir ulus-devlete geçişin sancılarını yaşıyor… Türk kadını;  cumhuriyet devrimlerinin, modernliğin en önemli taşıyıcı öznesi olarak kamusal alanda görünür olma savaşımı içinde… Ve belgemizde yer alan Nezahet Mahzar Hanım gibiler de bu savaşımın öncülüğüne soyunmuş durumdalar…1911 doğumlu bu çağdaş İzmirli kadının Kız Lisesi’nde okurken çıkardığı bu öğrenci tramvay kartı, eski kitapçılardan satın alınan bir kitabın içinde bulundu. 85 yıllık sessiz bir maceranın sonunda bugün dillenerek sizlere ulaştı. Bakmasını bilenler için sıradan bir öğrenci kartının ötesinde çok şeyler söylüyor…